بررسی ترجمه های فارسی آثار آلبر کامو

آلبر کامو، نویسنده مطرح و تاثیرگذار فرانسوی در ایران نویسنده محبوبی است و ترجمه های متعددی از آثار این نویسنده به فارسی عرضه و منتشر شده است، در این گزارش ترجمه های فارسی آثار آلبر کامو را مرور می کنیم.

به گزارش خبر داغ و به نقل از هفته نامه صدا – مهرداد رهسپار کوشکی: آلبر کامو، نویسنده مطرح و تاثیرگذار فرانسوی در ایران نویسنده محبوبی است و ترجمه های متعددی از آثار این نویسنده به فارسی عرضه و منتشر شده است، در این گزارش ترجمه های فارسی آثار آلبر کامو را مرور می کنیم.

بیگانه

معروف ترین رمان آلبر کامو است و بسیاری این نویسنده را با همین رمان می شناسند. قریب هشت ترجمه فارسی از «بیگانه» در ایران منتشر شده است. نخستین ترجمه از این اثر را جلال آل احمد و علی اصغر خبره زاده در سال ۱۳۲۸ منتشر کردند هم چنین جلال الدین اعلم، محمدرضا پارسایار، خشایار دیهیمی، عنایت الله شکیباپور، پرویز شهدی، لیلی گلستان و هدایت الله میرزمانی از دیگر مترجمان این رمان مهم ادبیات قرن بیست هستند. رمان «بیگانه» از بحث برانگیرترین رمان های قرن بیست است و نقدهای متعددی درباره این اثر به زبان های فرانسوی و انگلیسی منتشر شده است.

«مورسو» شخصیت اصلی این روایت از معروف ترین شخصیت های داستانی است. «بیگانه» روایت شخصیت درونگرایی به نان «مورسو» است. هر چند داستان روایت یک قتل و محاکمه قاتل است اما اصلا ربطی به داستان های معمول جنایی ندارد. داستان در دو بخش روایت می شود، فصلی روایت حضور مورسوی بی احساس در مرگ مادرش است و فصل دیگر هم روایت محاکمه او به خاطر قتلی که انجام داده و همه شواهد رفتاری و شخصیتی او در فصل نخست روایت در دادگاه علیه اش استفاده می شود.

افسانه سیزیف

از دیگر آثار مطرح آلبر کامو نیز چندین بار به فارسی ترجمه شده است. برگردان محمدعلی سپانلو از معروف ترین ترجمه های فارسی این اثر است. علی صدوقی، اکبر افسری، محمود سلطانیه و شهلا شریعتمداری از دیگر مترجمان فارسی این کتاب هستند. «سیزیف» از اساطیر یونانی است و آلبر کامو با الهام گرفتن از این اسطوره یونان به خلق روایتی درباره «پوچی» دست می زند. او برای نخستین بار در این مقاله مفهوم «ابزورد» را به کار می گیرد و پس از آن این مفهوم در حوزه های دیگر اعم از تئاتر و سینما نیز رواج پیدا می کند.

این اثر ادبی- فلسفی در چهار بخش تدوین شده است و در بخش نخستین با عنوان «یک تعقل پوچ» به بحث درباره مساله پوچی می پردازد و در بخش های دیگر تحت عنوان های «انسان پوچ»، «خلقت پوچ»، «افسانه سیزیف» دیدگاهش در این باره را بط می دهد. او در خوانشی مدرن از اسطوره کهن سیزیف، این اسطوره را قهرمان پوچ می داند و می گوید: «هنگامی که سنگ سقوط می کند و سیزیف لحظه ای درنگ می کند و بر می گردد، این لحظه است که مرا به سیزیف علاقه مند می کند زیرا وی به شکنجه خویش و پوچ بودن کارش آگاه است.»

کالیگولا

نمایش نامه تاثیرگذار و خلاقانه آلبر کامو سال ۱۹۴۴ منتشر شد. این نمایش نامه بارها بر صحنه های تئاتر جهان اجرا شده است و از موفق ترین نمایش نامه های قرن بیستم است. این نمایش نامه چندین بار در ایران نیز به اجرا رفته است؛ آتیلا پسیانی، مهبود مهرنوش، همایون غنی زاده، قطب الدین صادقی این اثر را کارگردانی کرده اند. ترجمه ابوالحسن نجفی از ین اثر معروف ترین برگردان کالیگولاست. همچنین خسرو جمشید، پری صابری، شورانگیز فرخ از دیگر مترجم های این اثر کامو هستند.

آلبر کامو روایت این نمایش را از زندگی کالیگولا، سومین امپراتور روم گرفته است و در روایتی مدرن و خالقانه به مساله هراس از مرگ می پردازد. کالیگولا، امپراتور جوان رومی، با مرگ خواهرش، دروسیلا، که معشوقه اش نیز بود دچار پریشان احوالی می شود. او با مرگ خواهرش با وقوف به مگر و هراس از مواجه شدن با آن، حکومت وحشت را آغاز می کند… و در پایان با رفتارها و کارهایش زمینه قتل خود را فراهم می کند.

سقوط

یکی دیگر از رمان های آلبر کامو که نخستین ترجمه فارسی این اثر سال ۱۳۵۶ به قلم اصغر بهروز به فارسی منتشر شد. آناهیتا تدین، علی صدوقی، شورانگیز فرخ و امیر لاهوتی هم ترجمه هایی از این اثر آلبر کامو به دست دادند. این اثر سال ۱۹۵۶ منتشر شد. مانند دیگر آثار کامو تمی فلسفی دارد و در آن ژان باپتیست کلمانس وکیل مستعفی در بیانی اعترافی زندگی اش را برای غریبه ای باز می گوید. راوی داستان در رستوران «مکزیکو سیتی» با غریبه ای بنا می کند به شرح حال و زندگی اش.

راوی وکیلی تراز اول و با زندگی پردرآمد و موفقی بوده است، اما اقدام زنی به پرت کردن خودش از پل رودخانه و خودکشی آن فرد زندگی اش را به طور کلی تحت تاثیر قرار می دهد و… ژان پل سارتر از این رمان آلبر کامو به عنوان «زیباترین و فهم ناشده ترین» کتاب وی یاد می کند.

آدم اول

زندگی نامه خودنوشت آلبر کامو است که پس از مرگش منتشر شد. این اثر با ترجمه منوچهر بدیعی از سوی نشر نیلوفر منتشر شده است. دست نوشته ناتمام آدم اول، اتوبیوگرافی ای که آلبر کامو در زمان مرگش روی آن کار می کرد، در گل و لای در محل تصادف پیدا شد. کاترین کامو، بعدها دست نوشته را به نسخه تایپی تبدیل کرد و آن را در سال ۱۹۹۴ منتشر کرد.

کامو امیدوار بود که این نوشته شاهکار او باشد و برخی منتقدان در این نظر با او موافق بودند. رمان در مورد ژاک کورمری از زمان تولد تا سال های دبیرستان (متوسطه)، در الجزیره است. این اثر برخلاف دیگر روایت های کامو فارغ از تم های معمول فلسفی است و سعی کرده است با نگاهی عینی گرا داستانش را پیش ببرد.

کامو خواسته که این رمان پر از «اشیاء و اجسام باشد». در این روایت مخاطب با آن روی دیگر از خلاقیت و تجربه های نویسندگی آلبر کامو آشنا می شود. روایتی که محشون از کودکی، روزهای مدرسه، زندگی، نیروی خورشید و دریا و عشق پرنقش و نگار پسری به مادر است و از سویی در جست و جوی پدر گم شده اش است. در عین حال نویسنده در این روایت از شرح زندگی اجتماعی مردمان سرزمینش یعنی الجزایر غافل نمی شود. روایتی درهم آمیخته از زندگی فردی و معمول راوی و رویدادهای اجتماعی- سیاسی!

انسان طاغی

با ترجمه مهبد ایرانی طلب در نشر قطره منتشر شده است. همچنین ترجمه این اثر با عنوان «عصیانگر» به قلم مهستی بحرینی منتشر شده است. موضوع کتاب انسان طاغی بیشتر از اینکه فلسفی به نظر برسد، تاریخی می نماید، هدف این رساله بار دیگر، درک واقعیت امروز یعنی جنایت منطقی و بررسی تفصیلی استدلال هایی است که جنایت منطقی بر پایه آن ها به حیات خود ادامه می دهد، کوششی است برای فهم زمانه ای که در آن به سر می بریم.

انتشار این اثر نقدهای تند و تیزی را در فضای مطبوعات آن روزگار برای آلبر کامو به همراه داشت و نزاع و اختلاف سارتر و کامو این بار به  خاطر نگاه های انتقادی سارتر به کتاب «انسان طاغی» بالا گرفت. این کتاب سال ۱۹۵۱ منتشر شد.

عادل ها

از دیگر نمایش نامه های آلبر کامو است. این نمایش نامه به قلم محمدعلی سپانلو به فارسی ترجمه و منتشر شده است. وی این نمایش نامه را در سال ۱۹۴۹ منتشر کرد. عادل ها داستان گروهی از انقلابی های روسی در سال ۱۹۰۵ میلادی است که تصمیم به کشتن دوک بزرگ به نام سرژ می گیرند. دوک نماد استبداد در حکومت تزاری روسیه بود. هم چنین «مرثیه ای برای راهبه» از دیگر نمایش نامه های این نویسنده مطرح فرانسوی است. این نمایش نامه اقتباس آلبر کامو از رمان ویلیام فالکنر است که به همین نام در زبان انگلیسی منتشر شده است.

سوءتفاهم

دیگر نمایش نامه کامو است که سال ۱۹۴۳ در فرانسه تحت اشغال نوشته شده است. این نمایشنامه بر ایده پوچی کامو تاکید دارد. مرد داستان که سال ها در خارج زندگی می کرده به خانه بر می گردد تا خواهر و مادر بیوه اش را پیدا کند. به مهمان خانه ای می رود و صاحب مهمان خانه در پی دزدی از مسافر بر می آید و… سرانجام به مرگ مرد منجر می شود.

این اثر با ترجمه جلال آل احمد به فارسی منتشر شده است. هم چنین «حکومت نظامی» و «تسخیرشدگان» از دیگر نمایش نامه های کامو هستند. وی با اقتباس از رمان تسخیرشدگان فئودور داستایوفسکی، نمایش نامه ای به همین نام می نویسد.

طاعون

نخستین ترجمه این اثر آلبر کامو سال ۱۳۴۰ به قلم علی صدوقی به فارسی منتشر شد. پس از آن برگردان مترجم فقید رضا سیدحسینی از این کتاب در نشر نیلوفر منتشر شد. برگردان وی معروف ترین ترجمه طاعون به فارسی است و تاکنون بارها تجدید چاپ شده است. هم چنین عنایت الله شکیباپور، پرویز شهدی و اقدس یغمایی از دیگر مترجم های این کتاب به فارسی هستند. این اثر سال ۱۹۴۷ به چاپ رسید.

مانند دیگر آثار آلبر کامو دغدغه  های اگزیستانسیالیستی را دنبال می کند. آلبر کامو درباره این رمانش به رولان بارت- دوست هم روزگارش- در نامه ای می نویسد، «در مقایسه با رمان بیگانه، طاعون بی گفت و گو گذاری است از سرکشی انفرادی به جهان اجتماعی، اجتماعی که باید در مبارزه هایش شرکت کرد. اگر از بیگانه تا طاعون راهی در راستای تحول باشد، این تحول در جهان همبستگی و مشارکت است.»

وقایع رمان در شهری از الجزایر به نام اُران رخ می دهد و از زبان راوی که بعدها خود را دکتر ریو معرفی می کند نقل می شود. کتاب با توضیحی از مردم و شهر آغاز می شود و سپس به زیاد شدن تعداد موش ها در شهر و مرگ آن ها اشاره می کند.

آقای میشل، سرایدار منزل دکتر ریو بر اثر بیماری ای با بروز تاول ها و خیارک ها می میرد و مرگ  چند نفر دیگر با همین علائم باعث می شود دکتر ریو علت مرگ را بیماری احتمالا مسری بداند و کمی بعد دکتر کاستل این بیماری را طاعون تشخیص می دهد. با سستی مسئولین برای واکنش، بعد از مدتی در شهر طاعون و وضع قرنطینه اعلام می شود. با اعلام وضع قرنطینه اعضای خانواده های زیادی از هم جدا ماندند. عده ای اقدام به فرارهای متوالی کردند و عده ای تا جایی که می توانستند با بیماری مبارزه کردند. ژان تارو یکی از مسافرانی بود که همراه با دکتر ریو اقدام به تشکیل سازمان بهداشتی داوطلبی برای مقابله با بیماری می کند و…»

نوشته بررسی ترجمه های فارسی آثار آلبر کامو اولین بار در خبرداغ پدیدار شد.

علم و فناوری

موزیک جوان